فیلترهای ارتباطی Communication Filters
یکی از بزرگ ترین مشکلات ایجاد ارتباط مؤثر، وجود فیلترهای نامرئی ارتباطی است. فیلترهای ارتباطی در واقع موانع و سدهایی می باشند که مانع از انتقال صحیح مفاهیم می گردند و باعث سوء تفاهم می گردد.
چرا سوء تفاهم بوجود می آید؟ زیرا مخاطب ما دائم با غربال های ذهنی خویش پیام های ما را سَرَند می کند، اما غربال های ذهنی یعنی چه و چه مواردی را شامل می شود؟
غربال های ذهنی شامل هیجانات، اندیشه ها، تفکرات، معلومات، سلیقه ها، علاقمندی ها و… می باشند و همگی جزو فیلترهای ارتباطی هستند و کلّاً شخصیت هر انسان را شامل می گردد، مجموعه ای از تمام این موارد که فیلترهای هر فرد را تشکیل می دهد. غربال ها و سرندهای ذهنی هر فرد مانع از معنی کردن صحیح پیام ها می گردد و این گونه سوء تفاهم بوجود می آید.
لذا ما با غربال های ذهنی خود سخنان و پیام های دیگران را گزینش می نماییم و به پیام های دیگران معنی می دهیم. حال ببینیم فیلترهای ارتباطی چگونه ساخته می شوند؟ فیلترهای ارتباطی در طول سال های اولیۀ زندگی آغاز به تشکیل شدن می نمایند و همواره در سال های بعد نیز به راه خود ادامه می دهند، در واقع مجموعۀ تجارب و حوادث و یافته های ما در طول زندگی، فیلترهای ارتباطی ما را تشکیل می دهند و به مرور فیلترها هم تعدادشان افزایش می یابد و هم گسترش می یابند و هم قوی تر می گردند.
البته فیلترها همواره در معرض تغییر هستند و البته اکثرا تغییر دادن و شکستن یا عبور از آن ها به آسانی صورت نمی گیرد. حال، چرا شکستن و عبور از فیلترهای ارتباطی کار آسانی نیست؟ چرا تغییر دادن فیلترها سخت به نظر می رسد؟ به عبارت دیگر چرا تغییر رفتار، اندیشه ها و هیجانات دیگران کار آسانی نیست؟ پاسخ این است که: چون فیلترهای ارتباطی سریع عمل می کنند و لذا احساس نمی شوند و غیر ارادی به نظر می رسند، و برای تغییر، عبور از آن ها و یا شکستن آن ها به تمرین و ممارست زیادی نیاز دارد.
اما فیلترها در چه مواقعی فعال می شوند؟ در زمان بحران ها و ایجاد استرس های گوناگون زندگی. از اثرات سوء فیلترهای ارتباطی این است که حالت دفاعی و مقاومت ایجاد می نماید و حتی گاهی وابستگی بوجود می آورد و گاهی هم مانع ابراز احساسات فرد می گردد، و بالاخره منجر به قطع ارتباط می گردد. فیلترهای ارتباطی فراوانی وجود دارند که مانع فهم درست پیام ها می گردد ولی ما به اهم آنان که تمام دانشمندان علم ارتباطات به آن اذعان دارند اشاره می نماییم:
1ـ انتقاد (سرزنش) criticizing
2ـ برچسب زدن (نامگذاری) name calling
3ـ تشخیص گذاری (ذهن خوانی) mind reading
4ـ ستایش همراه با ارزیابی (تمجید مخرب) praising evaluatively
5ـ دستور ordering
6ـ تهدید threatening
7ـ اخلاقی سازی moralizing
8ـ پند و اندرز advising
9ـ طرح سؤالات زیاد و نامناسب closed ended questions
10ـ انحراف سازی diverting
11ـ بحث منطقی logical argument
12ـ اطمینان آفرینی reassuring
البته باید توجه داشت که هر فردی دارای هاله های ارتباطی و حریم خصوصی می باشد و هرگونه دخالت و تجاوز به حریم خصوصی خویش را نمی پذیرد. به عبارت دیگر، با هر گونه دخالت و تجاوز به حریم خصوصی افراد در واقع فیلترهای او فعال تر و قوی تر می‌گردد.
تذکر مهمی که حتماً باید به آن توجه نمود این است که بعضی از این فیلترها قبل از ایجاد ارتباط مؤثر مضرند ولی بعد از ایجاد ارتباط مؤثر گاهی یک تکنیک ارتباطی محسوب می گردد. برای مثال استدلال کردن، پس از ایجاد ارتباط مؤثر جزو روش های اقناع کردن و تغییر رفتار محسوب می گردد، و یک تکنیک و روش ارتباط می باشد نه فیلتر!!
آخرین سؤالی که در مورد فیلترهای ارتباطی مطرح است راجع به مخرب بودن آن ها است. چرا فیلترهای ارتباطی مخربند؟ چون حرّیت و آزادگی فرد را زیر سؤال می برند و به حریم خصوصی و هالۀ ارتباطی افراد تجاوز می کنند و لذا مانع از ارتباط مؤثر می گردند:
نازنینی تو ولی در حدّ خویش الّه الّه پا ننه از حدّ خویش
