اضطراب امتحان Test Anxiety

اضطراب امتحان احساسی است که معمولاً همۀ افراد در دوران تحصیلاتشان تجربه می نمایند. هرآینه اگر این اضطراب باعث فلج شدن فکر نشود و تأثیر منفی روی عملکرد تحصیلی ما نگذارد نابهنجار محسوب نمی گردد، ولی وقتی این اضطراب فراگیر و شدید باشد و به مدت طولانی بوده و عملکرد مثبت و مؤثر را از ما سلب نماید، اعتماد بنفس ما را دچار اختلال کند و بدین ترتیب ما را از موفقیت های تحصیلی باز دارد، آن گاه این اضطراب نابهنجار محسوب می گردد.

اساساً اضطراب های دوران کودکی و نوجوانی را می توان بهنجار تلقی کرد، چون یکی از مؤلّفه های ساختار شخصیت آن ها را تشکیل می دهد و در واقع فرصت سازگاری با مکانیزم های دفاعی می باشد. البته اضطراب، هیجانی است که همراه با احساس ترس و افکار مغشوش بروز یافته و در شرایط ارزیابی تهدیدکننده نمود پیدا می کند. بنابراین اضطراب حالت نگرانی و دلشوره می باشد که با ترس پیوند دارد. اضطراب و نگرانی در کودکان و نوجوانان دارای نشانگان زیر می باشد:

1. احساس بی قراری
2. احساس خستگی سریع
3. اختلال تمرکز
4. اختلال خواب
5. تحریک پذیری
6. تنش عضلانی
7. احساس ناامیدی
8. عدم اعتماد بنفس
9. انتظار شکست

اما اضطراب امتحان، نوعی دلشوره و نگرانی است که با علائم روانشناختی مورد شناخت قرار می گیرد، در کودکان با علایمی نظیر تعریق زیاد، افزایش ضربان قلب، گرفتگی عضلات، سردرد، شکم درد، اختلال در تمرکز، تحریک پذیری و پرخاشگری بروز می نماید. اضطراب امتحان باعث می شود که کودک کناره گیری، سرکشی، فزون کاری (بیش‌فعالی)، خستگی و گریز از مدرسه داشته باشد.

نکتۀ قابل توجه این است که، هر کس در طول سال های تحصیلی خود اضطراب امتحان را تجربه می نماید ولی تا زمانی که فرد را درمانده و فلج ننموده اختلال محسوب نمی گردد. اضطراب امتحان در کودکان و نوجوانان با تغییرات هورمونی در هنگام امتحان ایجاد می گردد آن گاه اگر این موقعیت های اضطرابی تداوم یابد، به تدریج توانایی تفکر، تمرکز و عملکرد مؤثر را کاهش می دهد.

از اضطرابات گوناگون کودکان و نوجوانان می توان به اضطراب اجتماعی، اضطراب جدایی و ترس از مدرسه و اضطراب امتحان اشاره نمود. اضطراب امتحان باعث فقدان انگیزه و علاقمندی به دروس می گردد و باعث می شود تا فرد تن به کار ندهد و در امور درسی خود اهمالکار گردد و از رشد و حرکت باز می ماند. دانش آموزان و دانشجویانی که دچار اضطراب امتحان هستند قبل از امتحان در ادرار آن ها اصلاً قندی دیده نشده ولی پس از امتحان در 18% دانشجویان پزشکی وجود قند را در ادرار مشاهده کرده اند. و این یعنی در امتحان خود اضطراب داشته چون وقتی استرس ایجاد می گردد آدرنالین در خون ترشح می گردد و آدرنالین باعث افزایش قند خون می گردد و هر گاه قند خون بالا رود بدن برای دفع آن به وسیلۀ ادرار تلاش می کند تا قند اضافی را دفع نماید. لذا در ادرار پس از استرس قند دیده می شود.

البته در امتحانات همواره اضطراب دیده می شود خواه دانش آموز کلاس اول ابتدایی باشد یا دانش آموزی که در کنکور ورودی دانشگاه ها شرکت می کند یا در امتحان رانندگی، فرقی نمی کند اضطراب، طبیعی است. در مواردی دیده شده که اضطراب امتحانات باعث شده است تا دانش آموز به مدرسه نرود و یا دائم تمارض نماید تا امتحان ندهد! اضطراب امتحان یک خود اشتغالی ذهنی می باشد که با کمبود اعتماد بنفس و تردید در مورد توانایی های خود مشخص می شود غالباً به ارزیابی شناختی منفی، عدم تمرکز حواس و افت عملکرد تحصیلی فرد منجر می گردد.

در واقع اضطراب امتحان نوعی از اضطراب یا هراس اجتماعی خاص است که فرد را دربارۀ توانایی هایش دچار تردید می کند، که پیامد آن مقابله با موقعیت هایی مانند موقعیت امتحان است. بر اساس تحقیقات 16% تا 20% دانش آموزان دارای اضطراب امتحان بالا هستند! اضطراب امتحان یعنی فرد مطالب را می‌داند ولی اضطراب مانع از یادآوری و بروز معلومات او می گردد و در واقع ذهن هنگ می کند. اضطراب امتحان در واقع دارای جنبه های شناختی فراوان می باشد مانند افکار مزاحم، حواس پرتی، احساس پریشانی و کلافگی و ترس از ارزیابی دانش آموزان در هنگام امتحان.

اضطراب امتحان باعث ضعف ایمنی بدن می گردد. گاهی به قدری اضطراب امتحان به افراد فشار می آورد که حدود 20% از دانش آموزان به علت آن افت تحصیلی پیدا می کنند و چاره ای جز ترک تحصیل قبل از فارغ التحصیل شدن ندارند. دختران اضطراب امتحان را بیشتر تجربه می کنند. از علل گوناگون ایجاد اضطراب امتحان می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1ـ کمال گرایی دانش آموزان و والدین

2ـ انتظارات بیش از حد اولیاء و مربیان و مدرسه

3ـ نداشتن مهارت های تحصیلی

4ـ دشواری امتحانات

برای رفع اضطراب امتحان از موارد زیر می توان بهره برد:

1ـ افزایش انگیزه های درونی

2ـ محبت بدون قید و شرط

3ـ هدف گذاری تحصیلی

4ـ آموزش مهارت های زندگی

5ـ کم کردن توقعات والدین و معلمین

6ـ معلم خصوصی

7ـ امتحانات مشابه

8ـ آرامش‌بخشی به دانش‌آموز از طرف مدرسه و والدین

نکتۀ آخر این که عواملی چون هوش، طبقۀ اقتصادی، موقعیت های اجتماعی، انگیزه های درونی پیشرفت، مثبت اندیشی و نوع شخصیت نیز می تواند در میزان اضطراب امتحان افراد مؤثر باشد.