بیش‌فعالی Hyperactivity
بیش فعالی چیست؟ بیش فعالی اختلالی است که در صورت عدم درمان موجب تنش های شدید در رخدادهای زندگی می‌گردد و فرد را از موفقیت باز می دارد. کودکان و نوجوانان بیش فعال دارای هوش و حافظۀ طبیعی و حتی در مواردی دارای هوش بالایی می باشند ولی مشکل اصلی حافظۀ کوتاه مدت آن ها می باشد و تنها حافظۀ کوتاه مدت آن ها ضعیف است.
فرآیند اختلال بیش فعالی بسیار مزمن و طولانی مدت است و درمان آن نیز به همان گونه زمان درازی را به خود اختصاص می دهد و هر زمان که علائم این اختلال قطع شد و توانایی تمرکز افزایش یافت حدود یک سال بعد می توان به قطع دارو زیر نظر روانپزشک اقدام نمود.
کودکان و نوجوانان بیش فعال عملکرد تحصیلی پایینی دارند چون حافظه ی کوتاه مدت آنها مشکل دارد و نمی توانند به راحتی تمرکز نمایند والدین و مربیان دائم از آنها به شدت شکایت دارند و کمبود نمرات و عقب ماندگی تحصیلی آنها، مربیان و بخصوص والدین آنها را می آزارد. اما اُفت و عدم پیشرفت تحصیلی آنها به دلیل هوش کم نمی باشد بلکه همانطور که گفته شد به دلیل کمبود توجه و عدم تمرکز است.
معمولاً آنها به بی نظمی و سر به هوا بودن متهم هستند، از قوانین و فرامین مراجع قدرت به هیچ وجه متابعت نمی کنند! هرچه بزرگتر می شوند به مقاومت خود با دیگران بیشتر واقف می گردند و معمولاً مورد طرد دوستان، مربیان و حتی والدین خود قرار می گیرند. هرگز نباید آن‌هارا برای بی نظمی، بی توجهی، تنبلی و نافرمان بودن سرزنش کرد. هرگز نباید والدین آنها به ناشی بودن در تربیت فرزندانشان متهم شوند، بیش فعالی یک اختلال است و ربطی به فرزند پروری غلط والدین ندارد. مشکل بزرگ کودکان بیش فعال این نیست که نمی دانند چه کنند؟ بلکه مشکل آنها این است که قادر به انجام کارهایی که می دانند نیستند، یعنی نمی توانند از دانسته های خود بهره ببرند، پس ناتوانی آنها در فکر کردن نیست بلکه آنان نمی توانند برای استفاده از دانسته های خود انتظار بکشند. صبر و حوصله اصلاً در آنان دیده نمی شود. لذا تکانشی و جنبشی عمل می کنند.
شیوع بیش‌فعالی تقریباً تا قبل از سن بلوغ تقریباً به 12% می رسد و در پسران بیشتر از دختران دیده می شود. گرچه شیوع آن در کودکان شایع تر است اما در نوجوانی و حتی در بزرگسالان نیز دیده می شود، البته بیش فعالی در بزرگسالی از درصد کمتری برخوردار است.
از علل بیش‌فعالی می‌توان به عواملی چون ژنتیک، آسیب های مغزی، اختلالات هورمونی، محرومیت های روانی ـ اجتماعی شدید در مراحل اولیه ی رشد و زندگی اشاره نمود. البته عامل اصلی آن را ژنتیک می‌دانند. در کنار علل اصلی بعضی عوامل دیگر نیز در تشدید و کاهش بیش فعالی مؤثر است، مانند رژیم غذایی نامطلوب؛ از قبیل مصرف شکر به صورت افراطی، افزودنی ها، چاشنی ها و رنگ های مصنوعی.
از موارد دیگر علل ابتلا به بیش فعالی می توان به:
الف) کشیدن سیگار، مصرف الکل در زمان بارداری مادر.
ب) هرگاه پیش یا قبل از تولد اتفاقی که منجر به کاهش رسیدن اکسیژن به مغز جنین یا نوزاد گردد.
ج) کمبود وزن از حد طبیعی در زمان زایمان.
متأسفانه علیرغم این که عموم مردم فکر می کنند که تشخیص بیش فعالی کار آسانی است اصلاً این گونه نیست. متأسفانه افراد به اشتباه هر کودکی را که پرتحرک و پرجنبش می باشد او را به بیش فعالی و hyperactivity متهم می کنند در حالی که تفاوت بسیار بارز و مشهودی بین کودکان بیش فعال (بیمارگونه) و کودکان پرتحرک وجود دارد.
نشانگان بارز این دو در سه حوزه قابل بررسی است: 1) عدم توجه و تمرکز 2) فعالیت و بیش فعالی افراطی 3) وجود تکانه ها و تکانشگری
از تفاوت های بارز کودکان و نوجوانان بیش فعال پرتحرکی آنان می باشد. پرتحرکی و فعالیت فراوان آنها با دیگران مسئلۀ تخریب است کودکان پرتحرک سالم تخریب ندارند ولی کودکان بیش فعال فعالیت شان همراه با تخریب و خطرات زیادی است. والدین کودکان سالم از پرتحرکی فرزندانشان نگران نیستند و کودکان خود را عاقل می دانند ولی والدین کودکان بیش فعال دائماً نگران و دلواپس فعالیت های تخریبی و تکانشی شدید و خطرناک آن ها می باشند. البته از آنجایی که این اختلال هرچه زودتر تشخیص داده شود و درمان گردد آثار سوء آن کمتر خواهد بود بهتر است والدین و مربیان برای تشخیص هرچه زودتر مهارت های لازم و اطلاعات مربوط به این اختلال را کسب نمایند.
نکتۀ مهم در درمان بیش فعالی این است که هرچه زودتر تشخیص داده شود و روند درمانی آن آغاز گردد فرد کمتر دچار عوارض سوء آن بخصوص کاهش اعتماد بنفس می گردد.
از روش های درمان بیش فعالی می‌توان به دو روش 1) دارو درمانی 2) مشاوره و رفتار درمانی اشاره نمود. در روش های غیردارویی علاوه بر آموزش های لازم به کودکان و نوجوانان بیشتر آموزش‌ها به والدین و چگونگی مدیریت مشکلات می پردازد. لازم به تذکر است که تأثیر دارویی نسبت به روش غیردارویی بسیار ترجیح دارد. متأسفانه یا خوشبختانه دارو درمانی بسیار مؤثرتر از روش غیردارویی پاسخ می دهد.
بهترین راه برخورد والدین و مربیان این است که هرچه بیشتر اطلاعات خود را نسبت به این اختلال افزایش دهند تا فرزند خود را بهتر درک نمایند و چون درک بهتر او باعث آرامش والدین و مربیان می گردد و خشم کمتری را تجربه می نمایند، لذا او را بهتر مدیریت می نمایند و تأثیر متقابل آن نیز باعث می شود تا کودکان مبتلا به بیش فعالی نیز از اعتماد بنفس بالاتری برخوردار گردند تا از شدت عدم موفقیت های او در زندگی کاسته گردد. از راهکارهای دیگر این که آنان باید ورزش و تحرک زیادی داشته باشند تا انرژی‌های اضافی خود را تخلیه نمایند و به آرامش برسند. اما خبر خوش اینکه؛ گرچه والدین اغلب نگران هستند که مصرف داروهای محرک خطر اعتیاد به مواد مخدر را در آینده افزایش می دهد ولی موضوع کاملاً برعکس است، به طوری که کودکانی که در کودکی به درمان داروئی نپردازند در بزرگسالی شانس بیشتری برای اعتیاد به سیگار، قلیان، مواد مخدر، و الکل خواهند داشت، حتی آنها سیگار کشیدن را در سنین پایین تری تجربه خواهند کرد.
در نهایت نکتۀ قابل توجه آخر این که، به کودکان و نوجوانان بیش فعال، هی نگویید بنشین، ساکت باش، ندو!! بلکه باید با آنها بدوید و همگام آنها شوید!!
